Teatr renesansu

Naśladowanie wzorów antycznych oraz poszukiwanie dorobku starożytnych inspiracji intelektualnych i artystycznych nie ominęły również teatru renesansowego. Gatunki dramatu średniowiecznego zachowały pewną żywotność w teatrze ludowym ale zanikły zupełnie na scenach dworskich i szkolnych. Tam wystawiano głównie tragedie i komedie antyczne, później także wzorowane na nich utwory współczesnych autorów. Powstałe w owym czasie sztuki nazywane są dziś często dramatami humanistycznymi. W odrodzeniu ukształtował się we Włoszech wzór budynku teatralnego, który funkcjonuje do dziś: zamknięte pomieszczenie, widownia z miejscami siedzącymi, scena umożliwiająca szybką zmianę dekoracji. W przedstawieniach grali głównie amatorzy z wyjątkiem widowisk komedii dell'arte, w których występowały zawodowe zespoły teatralne. W Anglii sceny dworskie i szkolne były mniej popularne. Natomiast dynamicznie rozwijały się teatry publiczne. Grali w nich zawodowi aktorzy tworzący zespoły. Przedstawienia początkowo odbywały się na dziedzińcach zajazdów później w specjalnie zaprojektowanych budynkach. Najsłynniejszy teatr londyński nazywał się - The Globe wystawiano tam sztuki Szekspira.W okresie walk o władzę i wojen religijnych teatr stał się ważnym narzędziem propagandy. Jednocześnie służył właścicielom do czerpania zysków finansowych. Nic dziwnego, że Kościół zakazywał rozrywek teatralnych argumentując, iż są niemoralne. Z tego też powodu pierwszy teatr wzniesiono poza obrębem miasta.

TEATR ELŻBIETAŃSKI

Określenie teatru – elżbietański – pochodzi od imienia panującej w czasach jego powstawania Elżbiety I (1558-1603). Za jej rządów w Anglii, po ponad stu latach ciągłych wojen i konfliktów wewnętrznych, nastąpił okres względnego spokoju. Królowa przystąpiła do odbudowy państwa, jego struktur gospodarczych i życia kulturalnego. Nastąpił wówczas złoty wiek rozwoju kultury, także teatru.Powstanie teatru elżbietańskiego datuje się na rok 1576, kiedy to powstał pierwszy londyński stały teatr. Zbudował go pod Londynem przedsiębiorca James Burbage. Budynek, nazwany The Theatre, miał służyć wyłącznie do wystawiania spektakli.
Wcześniej sztuki prezentowano na wolnym powietrzu, na prowizorycznych scenach ustawianych tylko sezonowo. Za przykładem londyńskiego przedsiębiorcy poszli następni i zaczęły powstawać kolejne teatry: The Curtain, The Rose, The Globe Theatre. Przedsięwzięcia miały charakter komercyjny, teatry były wznoszone przez przedsiębiorców w celu uzyskania dochodów ze sprzedaży biletów.Największą sławę zdobył The Globe – to właśnie tam wystawiono największe sztuki Szekspira, który zresztą miał w tym przedsięwzięciu udziały.


Scena w teatrze elżbietańskim znajdowała się na niewielkim podwyższeniu i z trzech stron otoczona była trzypoziomową widownią. Aktorów nie oddzielała od publicznością żadnego rodzaju bariera, nie stosowano też kurtyny. Powyżej sceny i nieco z tyłu budowano niewielki balkon, który odgrywał, w zależności od potrzeby, rolę okna w zamku, miejskiego muru albo wzgórza.Najważniejszym elementem każdego spektaklu było słowo, tekst sztuki oraz gra aktorska. Scenografia ograniczała się do minimum, często o miejscu akcji informowała po prostu tabliczka z napisem, gdzie się obecnie rzecz toczy. Publiczność musiała więc liczyć na swoją wyobraźnię. Za to kostiumy odznaczały się przepychem i zawsze pochodziły z epoki elżbietańskiej, niezależnie od tego, gdzie toczyła się akcja.Aktorzy nawiązywali bliski kontakt z publicznością, często zwracając się do niej bezpośrednio tak, jakby widzowie brali czynny udział w spektaklu. Publiczność chętnie włączała się do przedstawienia, żywiołowo manifestując swoje emocje.Aktorami byli wyłącznie mężczyźni, role kobiece powierzano młodym chłopcom. Zawód aktora powszechnie nie cieszył się poważaniem, choć wybitne jednostki zdobywały szeroką sławę i pokaźne dochody. Sam teatr był przez Kościół potępiany jako niemoralna rozrywka. Do jego upadku doprowadzili purytanie w 1642 roku.

W teatrze tym powstają okrutne i krwawe tragedie, zemsty reprezentowane przez twórcę gatunku Thomas'a Kyda. Ich odbicie znajdujemy także w komediach Szekspira.Panuje moda na tragedie o wielkich i niezwykłych władcach jak Tamerlanie czy o paktujących z diabłem mędrcach jak o Fauście Christophera Marcowe'a.Benjamin Janson stworzył odrębny gatunek komedii humorów czyli taki w którym postacie sceniczne są nosicielami pewnych cech usposobienia jak: chciwość, okrucieństwo, obłuda.

WILLIAM SZEKSPIR 

Szekspir był twórcą wyjątkowo płodnym. Pozostawił po sobie około 40 sztuk teatralnych – zarówno tragedii, jak i komedii – 154 sonety i inne utwory poetyckie. Ilość ta zadziwia tym bardziej, że jego dzieła należą do najwybitniejszych na świecie. Anglicy uznają go za swego narodowego poetę, a jego wpływ na dramat jest nie do przecenienia w skali całej Europy.Szekspir wykazał niezrównany talent w pisaniu tragedii i komedii. Potrafił wzbudzać skrajne emocje, doskonale wyczuwał oczekiwania odbiorców. Jako pierwszy wprowadzał elementy komizmu do tragedii, co było sprzeczne z zasadami sztuki klasycznej, a jednak odpowiadało widzom.William Szekspir był autorem, który – jako człowiek teatru – znał publiczność i z tego względu tworzył dla publiczności, zdając sobie sprawę, iż jej rola w odbiorze dzieła sztuki jest niebagatelna – reakcje widzów stanowiły dla niego głównym kryterium w wielu kwestiach. Zasługą, ale przede wszystkim zdolnością Szekspira było takie ujmowanie tematu, że zachwycał intelektualistów, ale zadowalał także przeciętnych odbiorców.
W komediach Szekspira górują odwieczne schematy zmiana osób i płci, sobowtóry, cudowne ocalenie zaginionych i tematy miłosne. Pierwsze tragedie Szekspira cechuje nagromadzenie okropności, zaś komedie - farsowości. Szekspir kreuje wesołka Faustaffa postać legendarną naśladowaną wielokrotnie przez późniejszych aktorów.Okres twórczości dojrzałej przynosi cykl kronik królewskich z dziejów Anglii. W okresie największego rozkwitu Szekspir tworzy tragedie o bohaterach rzymskich i greckich.


Znane dzieła Szekspira:

Romeo i Julia
Magbet
Hamlet
Otello
Sen nocy letniej
Poskromienie Złośnicy

WŁOSKA KOMEDIA DELL'ARTE

Najważniejszą jej cechą jest improwizowany charakter, dzięki czemu aktorzy stają się autorami swych postaci. Umożliwił to szkicowy scenariusz oparty na opisie intrygi, w którą uwikłane były typowe postaci włoskiej komedii ludowej; były one reprezentantami z różnych regionów Włoch, mówiły dialektami, występowały w maskach i charakterystycznych strojach, ujawniały cechy mieszkańców i międzyregionalne waśnie; aktorzy (także kobiety) wypełniali intrygę improwizowanym tekstem monologów i dialogów, działaniami scenicznymi, jak też pantomimiczną grą, chwytami właściwymi dla późniejszej filmowej burleski i błazeńskich parodystycznych popisów. Schematyczne sytuacje sceniczne oraz typowe postaci utrwaliły praktykę skatalogowanych sposobów gry zw. lazzi; zaczęto je stosować także poza Włochami sięgając po tematy z antycznej komedii intrygi, nowel i komedii współczesnych. Znane zespoły zaczęły tworzyć nowe postaci a ich najlepsi wykonawcy zdobyli międzynarodową sławę . Komedia dell'arte opanowała całą Europę, najpopularniejsza była we Francji; w Polsce wystawiano ją m.in. na dworach Władysława IV, i Jana Sobieskiego. Doświadczenia komedii dell'arte oddziałały na teatr w wielu krajach, a także na twórczość m.in. W. Szekspira.